Hoe implementeer je met succes digitale hulpmiddelen in de klas?

Introductie

Volgens Antonietti en collega's (2022) is het gebruik van digitale hulpmiddelen in de klas de afgelopen twee decennia toegenomen, zowel in ontwikkelde als in opkomende economieën. Zoals Manfuso in EdTech Magazine stelt, is deze trend alleen maar prominenter geworden tijdens en in de nasleep van de COVID-19 pandemie, die een reeds merkbare verschuiving versnelde in de manier waarop leraren en leerlingen technologie in de klas gebruiken en de meeste instellingen ertoe aanzette om zwaar te investeren in hun ICT-systemen.

Technologie wordt snel overgenomen door de algemene bevolking: het percentage mensen dat een smartphone bezit is in Vlaanderen gestegen van 24% in 2010 tot 93% in 2021, volgens het IMEC DigiMeter 2021 rapport, en soortgelijke trends worden over de hele wereld gemeld. In de onderwijswereld verloopt de invoering van technologie echter trager omdat er verschillende uitdagingen zijn om nieuwe pedagogische instrumenten effectief te implementeren. De manier waarop een leerkracht technologie gebruikt is niet gestandaardiseerd en varieert naargelang de individuele behoeften en kennis van elke leerkracht. Deze factoren maken het bijzonder moeilijk om manieren te vinden om de overgang te maken van een traditionele leeromgeving naar een interactief, digitaal klaslokaal dat gebruik maakt van de nieuwste technologieën.

Wat zijn de voordelen van het gebruik van digitale hulpmiddelen in de klas?

Digitale hulpmiddelen zoals interactieve whiteboards kunnen het leren voor leerlingen spannender en dynamischer maken. Terwijl traditionele onderwijsmethoden voor leerlingen soms saai en weinig boeiend kunnen aanvoelen, kunnen lessen dankzij een verscheidenheid aan software profiteren van multimediaal leren door middel van educatieve video's of podcasts. Interactieve quizsoftware zoals Kahoot! maakt het testen van de kennis van de leerlingen gemakkelijk en leuk, terwijl de leerlingen elkaar kunnen uitdagen.

Leerlingen kunnen interactieve whiteboards of tablets gebruiken om het internet op te gaan om onderwerpen te onderzoeken en afbeeldingen en andere media te downloaden, waardoor het gemakkelijk wordt om toegang te krijgen tot informatie en een les te verrijken op manieren die een paar jaar geleden nog niet mogelijk waren. Het vinden van afbeeldingen, video's, audio of ander materiaal waarmee leerlingen hun onderzoek kunnen aanvullen is nog nooit zo eenvoudig geweest.

Lesgeven en leren zijn gemakkelijker geworden door een overvloed aan software die in verschillende situaties kan worden gebruikt. Leerlingen kunnen bijvoorbeeld live samenwerken aan een groepspaper via Google Docs of een brainstormsessie houden op Miro die kan worden gedeeld met de hele klas of zelfs met de ouders indien nodig. Leren op afstand is ook relatief eenvoudig met behulp van software als Microsoft Teams of Zoom.

Gepersonaliseerd en gedifferentieerd leren is de laatste tijd steeds relevanter geworden. Een leerkracht weet als geen ander dat elke leerling andere behoeften en leersnelheden heeft, en het is essentieel dat deze worden gerespecteerd zodat elke leerling zijn potentieel kan bereiken. Bestaande software kan het eenvoudig maken om elke leerling een aangepast, gepersonaliseerd of gedifferentieerd leerplan en materiaal te geven, zodat ze in hun eigen tempo kunnen leren.

Wat zijn de nadelen van het gebruik van digitale hulpmiddelen in de klas?

Ondanks de duidelijke voordelen die technologie in een klaslokaal kan bieden, zijn er verschillende potentiële problemen waarmee rekening moet worden gehouden, zoals gelijkwaardige toegang tot internet en aanverwante voorzieningen. Een leerling die thuis geen internettoegang heeft, zal opdrachten en huiswerk niet zo goed kunnen maken als een leerling die dat wel heeft, en hij zal het ook moeilijker vinden om te leren hoe het op school moet worden gebruikt, waardoor de digitale kloof groter wordt. Dit kan worden aangepakt door alle leerlingen een tablet of een laptop te geven of regelingen te treffen om thuis internetverbinding aan te bieden of een gedeelde studieruimte waar leerlingen gemakkelijk toegang hebben tot leersoftware.

Het gebruik van elk met internet verbonden apparaat, of zelfs gewoon apparaten die op stroom werken, maakt leraren en leerlingen onderhevig aan mogelijke problemen die kunnen ontstaan door een stroomstoring of een storing in de internetverbinding. Deze toenemende afhankelijkheid van technologie betekent dat alle lesplannen en hulpmiddelen worden opgeslagen op de laptop van de leraar of op het internet, waardoor het een uitdaging wordt om met alternatieve plannen te komen als het internet niet beschikbaar is.

Vertrouwen op technologie en toegang tot het internet in de klas betekent ook dat leerkrachten en leerlingen het doelwit kunnen zijn van cyberaanvallen, zoals phishing. Daarom moet bijzondere aandacht worden besteed aan de beveiliging van de apparaten op school, door middel van firewalls die de toegang tot bepaalde websites verbieden, en door onderwijs aan zowel leerkrachten als leerlingen om hen bewust te maken van de risico's die gepaard gaan met het gebruik van technologie.

Ten slotte kan het ook een uitdaging zijn om nieuwe oplossingen effectief in de klas te integreren: zoals reeds vermeld zijn zowel cyberaanvallen als de digitale kloof twee belangrijke obstakels. Bovendien kunnen sommige leerkrachten het moeilijk vinden om ze in hun lesplannen te integreren op een manier die aansluit bij de pedagogische doelstelling van de les. Tegelijkertijd kunnen sommige leerlingen moeite hebben met het gebruik van technologie. Daarnaast kunnen ook het budget en de middelen van een school een beperking vormen, aangezien er meer duurzame kosten zijn die niet in de oorspronkelijke investeringskosten zijn opgenomen. Onderhoud van de apparatuur en opleiding van leerkrachten, leerlingen en het ICT-personeel zijn essentieel voor een succesvolle implementatie; daarom is een goede planning de sleutel tot succes. Een populair kader dat kan worden toegepast bij de invoering en integratie van digitale hulpmiddelen in de klas is het SAMR-model, dat hieronder wordt toegelicht.

Het SAMR-model toegepast op de digitale klas

Het SAMR-model voor de integratie van technologie in het onderwijs bestaat uit vier stappen, van de eerste, waarin technologie fungeert als vervanging van traditionele onderwijsmethoden, tot de laatste, waarin technologie volledig is geïntegreerd en onderwijsmethoden mogelijk maakt die met conventionele onderwijsmethoden niet mogelijk waren. Dit model kan worden toegepast om een plan op te stellen om leraren en schoolpersoneel te helpen bij de overgang van het niet of beperkt gebruiken van technologie naar de integratie ervan in hun onderwijsproces.

De eerste stap, substitutie, kan gemakkelijk worden toegepast op de invoering van nieuwe technologieën, met name op het gebruik van interactieve schoolborden: leerkrachten kunnen het smartboard gebruiken als directe vervanging van een traditioneel schoolbord om informatie digitaal weer te geven of te presenteren.

Het interactieve whiteboard kan dan worden gebruikt als aanvulling op het traditionele schoolbord om multimediabronnen weer te geven, zoals video's, podcasts of PowerPoint-presentaties. Interactieve whiteboards kunnen ook worden gebruikt om bovenop bestaand materiaal aantekeningen te maken, waardoor het gemakkelijk wordt om tijdens een les aantekeningen te maken of bepaalde stukken relevante inhoud te markeren.

Bij de derde stap, modificatie, kunnen leerlingen samenwerken via een interactief whiteboard voor brainstormsessies of wiskundeproblemen naast elkaar oplossen en hun resultaten of methode vergelijken. Bovendien kunnen interactieve whiteboards ook worden gebruikt om leerlingen te beoordelen en hun onmiddellijke feedback te geven.

In de laatste stap, redefinitie, kunnen digitale hulpmiddelen worden gebruikt om de structuur en de betekenis van een les volledig te veranderen. Interactieve whiteboards maken het bijzonder eenvoudig om een les in persoon om te zetten in een blended of zelfs volledig online les door middel van samenwerkingstools zoals Microsoft Teams of Google Classroom, waarmee leerlingen en docenten gemakkelijk kunnen communiceren en inhoud kunnen delen. Het is ook mogelijk om een gastspreker aan een les deel te laten nemen om hun professionele input over het onderwerp te geven. Interactieve whiteboards kunnen ook worden gebruikt om leerervaringen te creëren die met traditionele lesmethoden niet mogelijk zijn.

Conclusie

Het integreren van digitale hulpmiddelen in de klas en het bereiken van de vierde stap van het SAMR-model is een complexe taak, maar het is een proces dat in fasen kan worden opgedeeld om te voorkomen dat men overdonderd raakt. Een open geest houden bij het leren over nieuwe technologieën is essentieel om altijd klaar te zijn om te leren en voor een succesvolle implementatie.

Samen met enthousiasme over nieuwe technologieën is het cruciaal om leerlingen die misschien niet zo vertrouwd zijn met technologie of een kansarme achtergrond hebben, tegemoet te komen en ervoor te zorgen dat zij in hun eigen tempo lessen kunnen volgen en nieuwe digitale hulpmiddelen kunnen leren gebruiken. Het is ook waar dat de overgang naar een digitale klas niet onmiddellijk hoeft plaats te vinden. In plaats van in één keer uitgebreide veranderingen door te voeren, is het beter om een paar basisprocessen te verbeteren. Zodra die met succes zijn geïntegreerd in de routine van de klas, kunt u overgaan tot meer betrokken oplossingen. Bovendien is technologie niet altijd nodig voor alle taken of lessen: leerlingen kunnen af en toe profiteren van andere zintuiglijke ervaringen.

Door de integratie van digitale hulpmiddelen in de klas evenwichtig aan te pakken en het SAMR-model ter inspiratie te gebruiken, zonder de mogelijke nadelen van technologiegebruik in de klas uit het oog te verliezen, is een succesvolle digitale transformatie mogelijk.